Η ερμηνεία των παραμυθι'ων και των μύθων

Νίκος Φ ι δ έ λ ης

Ένα άλλο έργο, το 1793, πολύ λίγο γνωστό αλλ' όχι και για τον λόγο αυ­τό και ελάχιστο, Κινείται και αυτό στο ίδιο κλίμα ψυχογράφησης κοινωνιών και ανθρώπων. Οι χαρακτήρες πού απαντούμε και στα δύο αυτά έργα, αποπνέουν μηνύματα φρονηματισμού, χάλκευσης χαρακτήρων και παιδαγωγικής των ατόμων, στη κατεύθυνση, δημιουργίας μίας ηρωικής κοινωνίας. Μίας κοινωνίας, πού είναι το θεμέλιο και ο προθά­λαμος της Αρχέτυπης. Οι βασικοί του ήρωες, με την βίωση και τις πράξεις τους, θρώσκουν προς τα άνω.

Αποτελούν υποδείγματα ανθρώπων και συντελούν για τον λόγο αυτό στον εξανθρω­πισμό της Κοινότητας που μετέχουν. Στον ευ-γενισμό λειτουργίας της. Με την βαθμιαία αποκόλληση των ελαττωμάτων, μειώνουν την εξάρτηση τους από συμφέροντα ταπεινά και στειρώνουν την προσκόλληση τους στα γήι­να. Η ηρωική τους βίωση, στοχεύει στην απο­κάλυψη τής ατομικής τους φωτιάς. Στην απο­κάλυψη της δικής τους, τής ατομικής τους Ίσι-δας. Στον ελλιμενισμό στην Ιθάκη τους. Στον βιωματικό εναγκαλισμό της Ίσιδος που απο­καλύπτεται.

Ο αφορισμός " Σε κάθε τι πού βλέπεις είναι κρυμμένη μια φωτιά", δυνατόν να ισχύει και για τα 4 υπό εξέτασιν σημεία της παρού­σης εργασίας, όπου επιχειρείται μία μόλις και μετά βίας ανεκτή ψηλάφηση. Ισχύει όμως ιδί­ως για τον μύθο και το παραμύθι.

Η ρήση εξ' άλλου του μεγάλου Ηράκλει­του, "Ο κόσμος είναι ταυτόχρονα και ένα και πολλά", αναφερόμενη στο όν τόσο στην ενότητα του όσο και στην εκδηλωμένη του πολλαπλότητα, θα μπορούσε να τύχη αναλο­γικής εφαρμογής στον θρύλο, στον Μύθο, στο Παραμύθι. Ιδίως μάλιστα στα δύο τελευ­ταία. Ακόμη περισσότερο όμως το "Ένα και πολλά" αφορά τον Μύθο ο οποίος ανήκει σε όλο το Ανθρώπινο Γένος. Ο Μύθος λειτουρ­γεί σε 7 κλειδιά ερμηνείας, όπου καθένα απ¹ αυτά εμπεριέχει άλλα επτά υποκλεί­δια. Κυρίαρχο πάντως κλειδί - αξιολογικά πρώτο- είναι το Μεταφυσικό- θρησκευτικό. Χρήσιμη ωστόσο κρίνεται εδώ η επισήμανση, ότι ο διαχωρισμός θρύλου- Μύθου- Παρα­μυθιού αλλά και λαϊκής Παράδοσης, δεν είναι συχνά ευδιάκριτος, αφού τα όρια τους, όχι σπανίως, είναι συγκεχυμένα.

Είναι γνωστόν εξ' άλλου ότι πολλές από τις Παραδόσεις της Ανθρωπότητας, έχουν περά­σει στα Παραμύθια αλλά και στους Μύθους. Ας σημειωθεί ακόμη ότι τόσο στο Μύθο όσο και στο Παραμύθι περισσότερο, υπάρχουν Αλληγορίες της εσωτερικής ζωής, στην πο­ρεία της προς την ωρίμανση και εν συνεχεία στην τελείωση. Ο θρύλος, σαν κυρίαρχο στοιχείο έχει την ιστορική βάση που συχνά καταλήγει τραγικά. Στο παραμύθι αντίθετα, η κατάληξη είναι πάντα ευτυχής. Η βάση του θρύλου είναι πάντα λογική. Του Παραμυθιού είναι υπέρ-λογη. Αφού στο Παραμύθι, θεμε­λιώδες συστατικό είναι το υπερφυσικό. Στο θρύλο ο ήρωας αντιμετωπίζει στοιχεία της φύσης ή άλλους ανθρώπους. Στο Παραμύθι αντιμετωπίζει υπερφυσικές δυνάμεις ή δυνά­μεις πού υπάρχουν πάνω ή κάτω απ' τον δικό μας κόσμο.

Ο Μύθος και ο θρύλος ασχολούνται στην αφηγηματική τους έκφραση, με τον πολιτισμό και τις εμπειρίες ενός Έθνους. Η Συμβολική όμως εμβέλεια του Μύθου εκτείνεται σε όλο το Γένος των ανθρώπων. Και επειδή ότι λέγε­ται παραπάνω θεωρητικά, δεν είναι άνευ αξί­ας εάν το συνοδεύσουμε και με ένα συγκεκρι­μένο παράδειγμα, ας μου επιτραπεί να συνά­ψω μικρό δάνειο από μία μόνο σελίδα, της πράγματιυπέρπλουτης Ελληνικής μας Μυθο­λογίας.

Εκεί βλέπουμε χρησιμοποιώντας το ιστο­ρικό κλειδί ερμηνείας, τον Δία να πάντρευεται την θέμιδα, (δηλαδή τον Νόμο και την Τά­ξη) καθώς και την Μνημοσύνη, δηλονότι τον γραπτών Λόγον πού εξασφαλίζει την ιστορι­κή μνήμη και συνέχεια.

Ο Μύθος εξ' άλλου εμψυχώνει συχνά υψηλές Διδασκαλίες και περνάει μηνύματα δε­οντολογίας και καθήκοντος. Στο νου μου έρ­χεται ο Μύθος του Χιράμ-Αμπίφ, ο οποίος αγνοώντας τον φόβο και τις απειλές και πι­στός υπήκοος του καθήκοντος, της δεοντολο­γίας και αξιοκρατίας, υπηρέτης του Πιστεύω του, προσφέρει την ζωή του θυσία στις παρά­λογες και υπερφίαλες απαιτήσεις κάποιων, πού δεν είχαν κατακτήσει δικαιωματικά την εύνοια του.

Το Παραμύθι στην πλοκή του ασχολείται με ένα άτομο και τις εμπειρίες του. Το άτομο αυτό ή στερείται ονόματος ή το όνομα του εί­ναι περιγραφικό (π.χ Χιονάτη, Ωραία Κοιμω-μένη, Σταχτοπούτα, Κυανοπώγων). ΓΓ αυτόν ακριβώς τον λόγο το Παραμύθι λειτουργεί πανανθρώπινα και πέρα από το όποιο όριο χρόνου ή χώρου, που περιορίζει τον θρύλο και τον Μύθο. Όπου υπάρχει ήρωας και ηρωίδα καταλήγουν στον Γάμο. Στην Ένωση. Σχηματίζουν τον ανδρόγυνο, εκφράζοντας την νοσταλγία τους για τον Παράδεισο, Πού σαν προϋπόθεση έχει την Ενότητα. Επανα-συνθέτουντον κατακερματισμένο Όσιρι. Ανασταίνουν σε Διόνυσο τον θεο των Ορφι­κών Ζαγρέα πού θανάτωσαν οι Τιτάνες. Ως προς το Παραμύθι πρέπει ακόμη να προσθέ­σουμε ότι αυτό εκπληρώνει πνευματικές Ανά­γκες και ανησυχίες του άνθρωπου. Όσον αφορά τον Μύθο εκπληρώνει ανάγκες της φυ­λής όπως λέει ο ΟοορεΓ. Μια τέτοια τοποθέ­τηση είναι ασφαλώς ορθή αν και φοβάμαι όχι ευρεία όσο θα έπρεπε.

Ο Ντεσάρμ εξ' άλλου διαπιστώνει ως προς τους Μύθους, ότι σ' αυτούς κρύβο­νται οι θησαυροί μιας μυστηριώδους επι­στήμης και οι γνώσεις των πρώτων φιλοσόφων.

Την πολύ ορθή διαπίστωση του Ντεσάρμ, εάν όπως θεω­ρώ σκόπιμο την εμπλουτί­σουμε, αναγνωρίζοντας ότι στους Μύθους κρύβονται επί πλέον και οί γνώσεις των Μυ­στών, πιστεύω πως θα φθά­σουμε σε μια πληρέστερη αποτίμηση της πνευματικής περιουσίας του Μύθου. Ο Μ. Ελιάντ παραλληλίζει το ξεκί­νημα ενός παραμυθιού "Μια φορά και ένα καιρό "με το" Παληό καιρό όταν οι θεοί περπατούσαν πάνω στην γη " πού αφορά τον Μύ­θο. Ανάλογη αντιστοιχία βρίσκουμε και στο Ησίο­δο στον οποίο διαβά­ζουμε "τότε πού οι Θε­οί, σι άνθρωποι και τα ζώα μιλούσαν την ίδια γλώσσα " και πού αναφέρεται στη Χρυσή Εποχή. Θέλοντας ακόμη να υπογραμμίσει την βαθιά συμβολική όχι μόνο του Μύθου άλ­λα και του παραμυθιού, λέγει ότι" όποια θέση και αν πάρει κάποιος σχετικά με το νόημα και την προέλευση των παραμυθιών, είναι αδύνα­το να αρνηθεί ότι "οι περιπέτειες και δοκιμα­σίες του ήρωα ή ηρωίδας δεν συμβολίζουν τελετές και στάδια μύησης".

Επιχειρώντας μια ανατομή στη Γενεαλογία των παραμυθιών, βρίσκουμε τις αρχαιότερες γνωστές γραπτές ιστορίες στα 5 βιβλία των Ιν­δικών Πανχαταντρα. Τα Πανχαταντρα ήσαν Συλλογή σανσκριτικών παραμυθιών, πιθανο­λογούμενη ότι έφθασε στην Ελλάδα μέσω του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τα βιβλία αυτά χρησίμευαν για την εσωτε­ρική καλλιέργεια και παίδευση των νεαρών Ιν­δών Αριστοκρατών. Αναφερόμενοι ενδεικτι­κά στην αρχαιότητα μερικών παραμυθιών και θρύλων καταγράφουμε τους βουδιστικούς θρύλους Πατακα ηλικίας 2.000 ετών καθώς και τους συνεπόχους Περσικούς Μύθους, νε­ράιδες και τζίνια. Και από αυτούς όμως αρ­χαιότεροι ήσαν οι Αιγυπτιακοί αντίστοιχοι, χρονολογούμενοι το 1.400 π.χ. Στην Ευρώπη η πρώτη συλλογή παραμυθιών εμφανίσθηκε μετά την Αναγέννηση, το 1550. Η συλλογή πε­ριελάμβανε αστεία, αινίγματα και διάφορες ιστορίες από τις οποίες οι ωραιότερες ήσαν παραμύθια. Η καλύτερη ωστόσο συλλογή πα­ραμυθιών πού έχει ποτέ δημοσιευθεί, θεωείται ότι είναι η "Ψυχαγωγία των 5 ημερών" του Μπαζίλ, γραφείσα περί το 1650,στην διάλεκτο της Νάπολης.

Ας δούμε όμως τώρα και ποια ήταν ή συμβολή της Αλχημείας, στην συμβολική των Πα­ραμυθιών. Η Αλχημεία έφθασε στην Ευρώ­πη διαρκούντος του Μεσαίωνα, μέσω της Αραβικής κατοχής της Ισπανίας. Η παρουσία της επηρέασε βαθιά την πνευματική ζωή της Ευρώπης και την εμπλούτισε με μία νέα διά­σταση. Ο Αλχημικός άνεμος έδωσε νέα ώθηση και στις τέχνες αλλά και στον φιλοσοφικό προβληματισμό. Ώθησε την επιστημονική έρευνα και τόνωσε τις πνευματικές ανησυχί­ες·

Πρόσφερε σύμβολα υψηλού επιπέδου, πού με την δονητική τους αξία ενεργοποίη­σαν περισσότερο, όσες ευγενείς ιδιότητες ήδη υπήρχαν. Βοήθησε στην γονιμοποίηση του πνευματικού σπέρματος και έφερε σε εκ­δήλωση ιδιότητες ανεκδήλωτες μέχρι τότε. Ειδικότερα στο παραμύθι έδωσε τα υψηλά σύμβολα του αργύρου και του χρυσού, του Ήλιου και της Σελήνης.

Έδωσε επίσης την Πίστη, ότι η μετα­τροπή ενός αγενούς μετάλλου σε ευγενές, (αργυρό-χρυσό) εικονίζει συμβολικά την εσωτερική διαδρομή του ατόμου και την αναγωγή του σε ολοένα υψηλότερα επίπε­δα, με τελικό σκοπό την ένωση πού είναι ή εσχατολογία του θείου Γίγνεσθαι.

Στο σημείο αυτό αποκτούμε δικαίωμα στον προβληματισμό, του κατά πόσον η Αλ­χημική παράμετρος έρχεται σε αντίθεση προς την εντολή να αφήνουμε τα μέταλλα εκτός του Ναού, του χώρου δηλαδή δοκιμα­σίας και παίδευσης.

Αν τανύσουμε την χορδή του σκεπτικού μας, κατανοούμε ότι η συμβολική του αναβατικού μετασχηματισμού του σιδήρου σε άρ­γυρο και του αργύρου σε χρυσό, συνιστά την λειτουργία Προόδου προς την τελείωση και έχει θρησκευτικότητα και Μεταφυσική. Αν τανύσουμε όμως, τώρα την χορδή της σκέψης πολύ περισσό­τερο, θα φθάσουμε στο συμπέρασμα, ότι ή εντο­λή να αφήσουμε τα Μέ­ ταλλα εκτός Ναού χω­ρίς να εξαιρείται ούτε
ακόμη και αυτός ο χρυ­σός, σημαίνει ότι οποιο­ δήποτε Μέταλλο, του χρυσού περιλαμβανόμε­νου, εφόσον μας συνο­δεύει, αποδεικνύει εξάρ­τηση, προσκόλληση στα γήινα και επομένως δέ­σμευση. Και κάθε εξάρτηση-δέσμευση πρέπει να εγκαταλει­φθεί ενόψει μύησης για την Αναγέννηση.
Βλέπουμε λοιπόν ότι τα Μέταλλα συ­νολικά θεωρούμε­ να πλέον, εκφράτουανθρώπου ζουν το γήινο την δέσμευση, την προσκόλληση, το ευγενισμενο έστω ελάττω­μα. Αυτό οδηγεί την σκέψη μας ότι αφού με την Αλχημική θεώρηση μετα-στοιχείωσης των μέταλλων, φθάσουμε στον Αρχετυπικό Άν­θρωπο, δεν τελειώνει η προσπάθεια. Η εγκα­τάλειψη και αυτού του χρυσού, αυτό σημαί­νει, ότι το επόμενο στάδιο είναι το ξεπέρα­σμα και του Ανθρώπου-Αρχέτυπου... Βασι­κό μήνυμα στο Παραμύθι είναι ότι ή ειρήνη και ευτυχία είναι εφικτές, μόνον κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.

Το Παραμύθι διακρίνεται για την βαθιά και υποσυνείδητη παιδευτική και διδακτική του αξία και αντιμετωπίζεται στην εποχή μας σαν αντικείμενο έρευνας και μελέτης από άποψη ανθρωπολογική, ψυχολογική και μεταφυσική. Το ότι τα Παραμύθια είχαν πλην του ψυχαγω­γικού τους χαρακτήρα και άλλες επιρροές, αποδεικνύεται και έκτου ότι κατά καιρούς απαγορευόταν ή διάδοση ή η διήγηση τους κά­τω σπω ορισμένες συνθήκες, (στην Αμερική όταν ο Ήλιος λάμπει). Άλλοτε πάλι η διήγηση τους επιβαλλόταν το βράδυ κοντά στο τζάκι. Άλλο χαρακτηριστικό των παραμυθιών είναι και η μικρή ποικιλία σε θέματα, καθώς και η με­γάλη ομοιότης που εμφανίζουν σ' όλες τις χώ­ρες.

Τα περισσότερα όπως λέει ο Τόλκιεν ασχολούνται με περιπέτειες ανθρώπων στην επικίνδυνη περιοχή ή σε σκοτεινά μονοπάτια είτε αυτό συμβαίνει στο φυσι­κό κόσμο είτε στον υπερφυσικό.

Τα συχνότερα επαναλαμβανόμενα θέμα­τα αφορούν την κάθοδο της ψυχής και εν συ­νεχεία αναζήτηση της θείας πατρίδας. Την αναζήτηση της Ενότητας από μέρους της, με την συνδρομή των δοκιμασιών και της μύη­σης. Παρεμφερές θέμα είναι και ο Χαμένος Παράδεισος που ξανακερδίζεται. Εδώ παρα-τηρούμετην διαδρομή του ήρωα πού έχει σαν αφετηρία την πτώση, σαν συνέχεια από ατυχίες, ταλαιπωρίες και δοκιμασίες και σαν κατάληξη το ευτυχές τέλος. Άλλο θέμα (πού καταλαμβάνει σημαντική μερίδα στο σύνολον των παραμυθιών) είναι η ικανότης ανθρώπων και ζώων να αλλάζουν μορφές. Συμβολίζεται εδώ η μεταβολή προσωπικότητας δια της λα-ξεύσεως του ακατέργαστου λίθου. Η προα­γωγή του ανθρώπου -πέτρα σε Άνθρωπο.

Ένα ακόμη θέμα στα παραμύθια είναι τα ταμπού πού παραβιάζονται. Η Απαγορευμέ­νη πόρτα λ.χ ή δωμάτιο το οποίο ο ήρωας ανοίγει παραβιάζοντας την απαγόρευση για το άνοιγμα του ή η απαγορευμένη ερώτηση πού εν τούτοις γίνεται!

Τέτοια απαγορευμένα ταμπού εμφανί­ζονται στο "Κυανοπώγωνα" και στο "Κορί­τσι και τον Κύκνο" που ανάγεται στον Μύ­θο του Έρωτα και της Ψυχής. Η ιστορία του Ιάσωνα και της Μήδειας συναντάται σε

Ένα ακόμη θέμα στα παραμύθια είναι τα ταμπού που παραβιάζονται

πολλά μέρη του κόσμου και έχει διοχετευθεί και στα παραμύθια με χαρακτηριστικό δείγμα την "Βασίλισσα μετά χρυσά μαλλιά".

Το πουλί πού μιλάει εξ' άλλου, καθώς και το ευγνώμων ζώον, (Ανδροκλής και το Λιο­ντάρι) σχετίζεται με τον μύθο του παραδεί­σου. Θέση όμως στα παραμύθια έχουν και τα χρήσιμα ζώα όπως ο πολύ γνωστός μας "Πα­πουτσωμένος Γάτος", πού βοηθά τον αφέντη του να γίνει πρώτα μαρκήσιος και μετά βασι­λιάς. Η θεματολογία των παραμυθιών συνεχί­ζεται με το αποκρουστικό όν η σύζυγος όπου η αγάπη και η αφοσίωση πού δείχνει κάποιος προς το ον αυτό πού βαρύνεται από μια κατά­ρα, οστρακίζει την κατάρα. Τέτοια παραμύ­θια είναι «η Ωραία και το Τέ­ρας» και ο «Βάτραχος Πρί-γκηπας». Η συμβολική μορ­φή των παραμυθιών τα κάνει προσιτά σε άτομα διαφό­ρων ηλικιών, εποχών και πο­λιτισμών.

Η παραβολική λειτουργία του παραμυθιού προάγει από τον ένα βαθμό κατανό­ησης στον επόμενο ακόμα και στον ίδιο άνθρωπο, ανά­λογα με την εξελικτική του φάση κάθε φορά πού έρχε­ται σε επαφή με τον Μύθο-Παραμύθι. Γενικά μπορούμε να καταλάβουμε ότι τα αρ­χέτυπα πρότυπα του ανθρω- .'· πίνου Γένους πρωταγωνι­στούν σαν ιδεολογία και προοπτική Μέσα στα Παραμύθια. Εκφράζουν δετις ανάγκες του πνευματικού ανθρώπου και τα οράματα του. Ας δοκιμάσουμε όμως τώρα- εγκαταλείποντας το γενικόλογο περί­γραμμα- μία διάβαση πιο συγκεκριμένη, το­ποθετώντας στο πεδίο έρευνας το πολύ γνω­στό από την παιδική ηλικία, Παραμύθι της Σταχτοπούτας.

Για την Σταχτοπούτα έχουν διαπιστωθεί ότι υπάρχουν 345 εκδοχές και διασκευές. Ας διαλέξουμε λοιπόν μία μόνο από τις εκδο­χές της, ερανιζόμενοι κάποια ελάχιστα απ' αυ­τήν στοιχεία. Στην εκδοχή αυτή ο πατέρας της Σταχτοπούτας όταν η μητέρα της πέθανε, ξα-ναπαντρεύτηκε και έτσι η Σταχτοπούτα απέ­κτησε την κακιά μητριά της. Η χαμένη φυσική μάννα συμβολίζει τον χαμένο παράδεισο και η Σταχτοπούτα την κάθοδο της ψυχής στο κό­σμο που πρέπει να υποφέρει και δοκιμασθεί. Στην συνέχεια η Σταχτοπούτα στέλνεται να κα­θίσει κοντά στις στάχτες του τζακιού. Η στά­χτη συμβολίζει την στάχτη των νεκρών αλλά και την ταπείνωση και θλίψη. Αρχαίο έθιμο θέ­λει τους δυστυχείς να κάθονται στις στάχτες. Συμβολίζει ακόμα το εφήμερον της ζωής. Το ίδιο όμως το τζάκι είναι η εστία της φωτιάς και συμβολίζει το ιερό Κέντρο της εσωτερικής φωτιάς πού είναι η φύση της ψυχής.

Το τζάκι έπαιζε πάντα αξιοσημείωτο ρόλο. Έτσι στους Κέλτες ή λατρεία των νε­κρών επικεντρώνονταν γύρω από το τζάκι. Στην Σκωτία καμία έξωση δεν γίνονταν αν πρώτα δεν έσβηνε η φωτιά στο τζάκι του ενοι­κιαστή. Στην Βόρεια Αγγλία το τζάκι ολόκλη­ρο μεταφερόταν απ' το παλιό σπίτι στο και­νούργιο χωρίς να σβήσει η φωτιά. Βλέποντας την Σταχτοπούτα να φροντίζει την φωτιά κα­τανοούμε ότι συμβολίζει το πνεύμα και την ψυχή. Οι άσχημες αδερφές της όμως συμβο­λίζουν το σώμα και το Νου.

Πριν κοιμηθεί η Πριγκήπισσα οι πράξεις της όλες είναι αυτόματες και ασυνείδητες. Όταν όμως αφού κοιμηθεί, ξυπνήσει πράττει συνειδητά με την βίωση του μυημένου. Η μύ­ηση εδώ συμβολίζεται με την επιθυμία της ηρωίδας ν' ανέβει στα όλο και ψηλότερα δω­μάτια του παλατιού. Ας αφήσουμε όμως πια την "Ωραία Κοιμωμενη" πού ήδη έχει ξυπνή­σει και ας πάμε στο Παραμύθι της "Βασίλισ­σας των 5 λουλουδιών", όπου βλέπουμε το σπίτι της να περιβάλλεται από 7 χαντάκια και 7 φράκτες από καλάμια πού συμβολίζουν τα 7 στάδια μύησης. Το ξεπέρασμα χαντακιών και φρακτών, σημαίνει κίνηση προς τα εμπρός Μεσ' από την αυτογνωσία.

Η περιοδεία όμως στην χώρα των παρα­μυθιών θα μπορούσε να μακρύνει τόσο ώστε να κινδυνεύσει να γίνει ατελείωτη. ΓΓ αυτό ας αρκεσθούμε σε ολίγες μόνο ακόμη παρατη­ρήσεις- επισημάνσεις.

α. Το γνέσιμο και πλέξιμο πού συναντάται σε ορισμένα παραμύθια συμβολίζουν τις θήλειες δυνάμεις ενώ η ξυλουργική και σιδη­ρουργία τις άρρενες.

β. Αναφορικά με τα πουλιά τα οποία πολύ συχνά συναντούμε στα παραμύθια αλλά και στους μύθους Ελλάδος, Περσίας, Ρώμης κα­θώς και άλλων χωρών, αναγνωρίζουμε την λει­τουργική τους ιδιότητα ως αγγελιοφόρων των Θεών. Η Ιδιότης των πουλιών, ως αγγελιαφό­ρων του θεού, είναι εγκατεστημένη επίσης και στις ιερές Γραφές Βουδιστικές Ιουδαϊκές και Μιθραικές όπου βλέπουμε τα πουλιά να έχουν γνώσεις. Και δυνάμεις τις οποίες οι άν­θρωποι εστερούντο. Στον εκκλησιαστή 10: 20 διαβάζουμε: "Ότι πετεινόντου ουρανού απο­τίσει την φωνήν σου και ο έχων τας πτέρυγας απαγγέλλει τον λόγον σου".

γ. Άλλο στοιχείο που διαπερνά πολλά πα­ραμύθια είναι ο αποκεφαλισμός, που συμβο­λίζει το σπάσιμο της κατάρας πού εβάρυνε το μαγεμένο άτομο, το οποίον είχε συνήθως τη μορφή ζώου.Κλασικό παράδειγμα του εί­δους είναι ο "Βάτραχος Πρίγκηπας".

δ. Πρέπει ακόμη ν' αναφέρουμε συμπλη­ρώνοντας την ενδεικτική απαρίθμηση και το Μαγεμένο η Σκοτεινό δάσος καθώς και τα βα­θιά σκοτεινά νερά ή την κοιλιά του τέρατος όπου στα παραμύθια, στους μύθους αλλά και στην μυθολογική πλευρά των Ιερών Γραφών, συμβολίζει την σκοτεινή πλευρά της φύσης και του θανάτου που πρέπει να ξεπεράσει κά­ποιος Πριν φθάσει στα επίπεδα μυημένου. Πριν ξανακερδίσει τον Χαμένο Παράδεισο. Η περίπτωση του Ίωνα πού βγήκε από την κοιλιά του κήτους, είναι ασφαλώς σχετική με τον εν λόγω συμβολισμό.

Συγγενής αναφορά στην περίπτωση Ιωνά συναντάται και στους θρύλους της Χαλδαίας όπου ο Ωάννες (άνθρωπος- ψάρι) βγαίνει Μεσ' από ένα αυγό απ' την θάλασσα διδάσκο­ντας τέχνες και επιστήμες.

Ο Θρύλος της Χαλδαίας περνάει στη συ­νέχεια στην μυθολογία των Ασσυροβαβυλω-νίων και ο Ωάννες καταλήγει στο (θεολογικό ) πάνθεον της Βαβυλώνας σαν θεός εκπολιτι-στής. Για τον Ωάννες αναφέρουν ακόμη και οι παραδόσεις της φυλής των Ντογκον στα νό­τια της Αιγύπτου.

Αρωγός στην συγκριτική έρευνα έρχεται όμως και ο Πλούταρχος, χαρακτηρίζοντας σαν "Θεό ή Δαίμονα" τον Ιανό που αποβιβά­σθηκε στην Ιταλία και αφού δίδαξε τέχνες και επιστήμες, θεοποιήθηκε.

Θρύλοι, μύθοι, παραδόσεις, παραμύθια διαπλέκονται ιχνηλατώντας αλήθειες πού κρύβονται. Σαν κατακλείδα, ας μου επιτρα­πεί να προτείνω αν ξαναδιαβάσουμε κάποτε τα παραμύθια πολύ λίκνισαν την φαντασία μας στην παιδική ηλικία, να το κάνουμε ενεργο­ποιώντας την Διάκριση μας, με τρόπο πού να πειθαρχεί στην παρακαταθήκη του Φιλόσο­φου- Αυτοκράτορα Μ. Αυρηλίου "Να είσθε όρθιοι και τεντωμένοι" όπως την διδάχθηκε και αυτός στα μυστήρια του Άρη -Διόνυσου.

Η Ελληνική θρησκεία εμπνευστής της οικολογικής συμπεριφοράς

http://12thespis.wordpress.com/2008/10/04/omiliadim/



Δημοσιεύθηκε από 12thespis στο Οκτώβριος 4, 2008

Η ομιλία της
Δήμητρας Λιάτσα - Χράπη,
συγγραφέως*
κατά τον εορτασμό της Φθινοπωρινής Ισημερίας
στην Θεσσαλονίκη (27/9/08).

Η Ελληνική θρησκεία εμπνευστής της οικολογικής συμπεριφοράς


Της Δήμητρας Λιάτσα – Χράπη
Συγγραφέως

Αγαπητοί συνεορταστές,
Όταν πριν από μερικά χρόνια ρώτησα έναν φίλο γιατρό και καλά διαβασμένο στα Ελληνικά ζητήματα, ποιο από τα δύο γεννήθηκε πρώτα στην Ελλάδα, η θρησκεία ή η φιλοσοφία, μου απάντησε αβίαστα: η θρησκεία.
Όμως η Ελληνική θρησκεία διαφέρει από τις άλλες ριζικά και καθοριστικά. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η λογική.
Ο Έλληνας γνωρίζει ότι η πατρίδα του δεν είναι πολύ εύφορη. Η καθαρότητα της ατμόσφαιρας είναι μοναδική και έχει υμνηθεί από τους αρχαίους ποιητές ως η καλλίτερη εγγύηση για μια ευτυχισμένη ζωή. Το αντιστάθμισμα όμως για το λαμπρό αυτό φώς είναι η ξηρασία.
Στην χώρα μας που κατά τον μισό χρόνο δεν βρέχει και πολλές φορές οι βροχές είναι περιορισμένες και τον Χειμώνα τα περισσότερα ποτάμια είναι μικρά και το νερό τους ελαττώνεται αισθητά κατά τους θερινούς μήνες.
Έτσι το νερό καθίσταται ο πρωταρχικός και αγωνιώδης όρος της ανθρώπινης ζωής και είναι φυσικό να προστατεύεται από τους αμαθείς μ’ ένα πλήθος από φανταστικές και μυστηριώδεις εικασίες και προλήψεις.
Ο Έλληνας υπήρξε ο πρώτος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής όχι με πομπώδεις, φλύαρες και οθνείες φλυαρίες αλλά πάνω στην βάση της πρακτικής ψυχολογίας. Το έχει αποδείξει σε πάμπολες περιπτώσεις μέσα από τον μοναδικό τρόπο που γνωρίζει για να εκφράζεται: Την ποίηση.
Αλλά ο ιστορικός Πολύβιος (Στ΄ 56, 11) το συνοψίζει: «Επειδή κάθε πλήθος είναι αφελές και γεμάτο από άνομες επιθυμίες, παράλογη οργή, και βίαιο θυμό, μένει το να συγκρατεί κάποιος τα πλήθη με φόβους άγνωστους και με τέτοια δραματοποίηση.»
Η γένεση της βροχής αποδίδεται σε θεία ενέργεια και ειδικά στον Δία. Εκείνος συναθροίζει τα ευεργετικά ύδατα που γονιμοποιούν το έδαφος , γι΄ αυτό και τον αποκαλούν κελαινεφή, νεφεληγερέτη, υέτιο, όμβριο.
Οι πρόγονοί μας έλεγαν: «Ζεύς ύει». Σήμερα λέμε «βρέχει ο Θεός».
Οι περισσότεροι Θεοί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σχετίζονται με την ευφορία της γης, ενώ η ανομβρία είναι θεία οργή.
Κάθε ποταμός είναι θεός. Θεωρείται ότι κατάγεται από τον Δία και αποκαλείται Διϊπετής.
Στην Οδύσσεια (ε 445 – 450) για παράδειγμα ο Οδυσσέας προσεύχεται στον ποταμό στο σημείο όπου ναυαγεί στο νησί των Φαιάκων:
«Άκουσέ με βασιλιά όποιος κι αν είσαι·
Ικέτης σου έρχομαι, ξεφεύγοντας από την θάλασσα
Την τιμωρία του Ποσειδώνα.
Κι οι Θεοί ακόμα δέχονται με σεβασμό τον άνθρωπο
Που βρίσκεται μπροστά τους
Ύστερα από περιπλανήσεις, γι’ αυτό κι εγώ
Τώρα έρχομαι και αγκαλιάζω το ρέμα σου
Και τα γόνατά σου, ύστερα από πολλά
βάσανα που πέρασα. Μα σπλαχνίσου με
βασιλιά, το ‘χω τιμή που έγινα ικέτης σου.»
Κάθε ρυάκι, κάθε πηγή στην Ελλάδα είναι και μία Θεότητα. Όλες οι κρήνες διατελούσαν υπό την φροντίδα επιμελητών που αποτελούσαν ιδιαίτερη αρχή και ονομάζονταν «κρηνών επιμεληταί ή κρινοφύλακες».
Οι Έλληνες ορκίζονταν μπροστά στις κρήνες όπως για παράδειγμα παρουσιάζει ο Σοφοκλής να κάνει ο Πολυνείκης στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ»: (1333)
«Προς νυν σε κρηνών και Θεών ομογνίων».
Το ίδιο και οι Θεοί ορκίζονταν στα νερά της Στυγός.
Οι τοπικές παραδόσεις θεωρούν τον ποταμό, τον ευγεργετικό τροφοδότη κάθε περιοχής, πατέρα των κατά τόπους Νυμφών: Η Δαυλίς είναι θυγατέρα του Κηφισού, η Σπάρτη θυγατέρα του Ευρώτα, η Χαλκίς του Ασωπού.
Οι Νύμφες, οι θεότητες της υγρής φύσεως και της ευφορίας κατοικούν σε πηγές, σε όρη, αγρούς, λειμώνες, δάση, δένδρα. Ο θείος βίος τους ήταν ο «αιωνίως ρεόντων υδάτων, του υγρού χυμού, της θείας αμβροσίας που ζωογονεί τα φυτά, τα δένδρα, όλη εν γένει την βλάστηση.
Αναλόγως λαμβάνουν και τα ονόματά τους:
Ναϊάδες (νάω = ρέω)
Ορεστιάδες, Ορείες, Ορειάδες, Πετραίες, Αγρονόμοι (νέμομαι = Κατέχω)
Δρυάδες και Αμαδρυάδες επειδή η ζωή τους συνδεόταν με την δρύ της οποίας ήταν προστάτιδες. Ποταμηΐδες που έπερναν τα ονόματά τους από τον ποταμό όπου κατοικούσαν. Αχελωΐδες, Ισμηνίδες, Πηγαίες, Λιμνάδες, Λιμνακίδες, Ελειονόμοι, Μελιάδες και Μελίες νύμφες των δασών.
Τα δένδρα στα οποία ζούσαν οι νύμφες θεωρούντο ιερά και κανένας δεν μπορούσε ατιμωρητί να θέσει χείρα επάνω τους. Θεωρούντο ότι γεννιούνται και πεθαίνουν μαζί με τις ωραίες εκείνες παρθένους.
Οι παραδόσεις έλεγαν πως κάθε φορά που κόβονταν τα δένδρα ακουγόταν ο θρήνος των Νυμφών που ζούσαν σ’ αυτά και επέρχονταν διάφορα δυστυχήματα στους ιερόσυλους, ενώ αντίθετα ευεργετούντο όσοι τα προστάτευαν και τα διέσωζαν.
Οι Έλληνες είχαν πλήρη επίγνωση της αξίας των δασών εν γένει και ιδιαιτέρως των δασυλλίων και των χλοερών τόπων που βρίσκονταν κοντά ή μέσα στις πόλεις. Τα συντηρούσαν με κάθε τρόπο και αυτό αποδεικνύεται από την αφιέρωση σε Θεούς ή Ήρωες, τον καθορισμό τους ως ιερά και προπάντων ο νομικός προσδιορισμός κάθε βλάβης τους ως ιεροσυλία που τιμωρείτο με την ποινή του θανάτου άν στο δικαστήριο αποδεικνυόταν η ενοχή.
Η θάλασσα που έπαιξε τόσο αποφασιστικό ρόλο στην ιστορία του γένους μας είχε θεοποιηθεί και βρισκόταν υπό την προστασία δεκάδων θεοτήτων: Του Ποσειδώνος και της συζύγου του Αμφιτρίτης, της Αφροδίτης, των Καβείρων και χιλιάδων Νηρηΐδων.
Η γαία είναι η πρώτη και μέγιστη Θεά μητέρα των Θεών και των ανθρώπων. Γράφει ο Ξενοφών στον «Οικονομικό» του. (V 12)
«H γη όντας Θεότητα, διδάσκει την δικαιοσύνη σ’ όσους μπορούν να την μάθουν. Σ’ αυτούς που την υπηρετούν άριστα δίνει σ’ αντάλλαγμα τα καλλίτερα αγαθά.»
Στην αρχαιότητα επικρατούσε επίσης η συνήθεια να θυσιάζονται ζώα προς έκφρασιν ευγνωμοσύνης, προς εξιλέωσιν ή για την παρακίνησιν της Θεότητας να παράσχει κάτι.
Η επικρατούσα συνήθεια ήταν να καίγονται οι μηροί περιτυλιγμένοι με λίπος, το υπόλοιπον όμως του ζώου καταναλώνετο από τους θρησκευτές. Για τον λόγο αυτό τα ζώα ήταν από τα ήμερα κατοικίδια: πρόβατα, αρνιά, αίγες, ταύροι, βόδια, κριοί. Οι πρόγονοί μας έτρωγαν σπάνια κρέας και όχι βέβαια όσο εμείς που έχουμε καταστήσει την κρεοφαγία κύριο πιάτο μας με ολέθριες για την υγεία μας συνέπειες.
Σε εξαιρετικές περιπτώσεις γινόταν θυσία εκατό (100) βοών (Εκατόμβη) αλλά συχνά το όνομα αυτό ήταν δηλωτικό της μεγάλης θυσίας στην οποία ευωχείτο μία ολόκληρη πόλις ή ένας στρατός, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος που διατήρησαν το πανάρχαιο αυτό έθιμο κατά το οποίο το ζώο τεμαχίζεται και μοιράζεται στα σπίτια.
Στην θυσία που γίνεται για παράδειγμα στη γ΄ ραψωδία της Οδύσσειας προς τιμήν του Ποσειδώνος στην Πύλο θυσιάζονται 81 ταύροι και ευωχούνται 4.500 άτομα.
Ο Έλληνας δεν λατρεύει τους θεούς του αναπαυόμενος. Τους λατρεύει με αγώνες: Αθλητικούς, μουσικούς, ποιητικούς. Τους λατρεύει με την επιστήμη (όλα τα επιστημονικά κέντρα ξεκίνησαν από τους ναούς). Τους λατρεύει με την Φιλοσοφία (όλοι οι Φιλόσοφοι κάνουν επίκληση στους Θεούς).
Ο Έλληνας κατάφερε να ζει μία ζωή που κάθε λεπτομέρειά της διαπνέεται από την Θρησκεία και να μην την εκφυλίσει σε Θεοκρατία.
Άς μην μας εκπλήσσει το πλήθος των Θεών, των ημιθέων, των ηρώων ή των νυμφών. Με τον τρόπο αυτό συνήθιζε ο αρχαίος πρόγονός μας στην πολυπλοκότητα του κόσμου και της ζωής με αποτέλεσμα ο νούς να γίνεται πιο εφυής, πιο προσαρμοσμένος στον κόσμο. Έτσι προστατεύετο ο νούς του από την στερεοτυπία και την μονοτονία του ενός Θεού.
Η προστασία του φυσικού πλούτου δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα. Αυτό πού ο σύγχρονος άνθρωπος ανακάλυψε μετά από εκατονταετίες αλόγιστης «κατακυρίευσης» της γης, οι αρχαίοι Έλληνες πρόγονοί μας το γνώριζαν και το εφάρμοζαν.
Ήδη από την εποχή που η Αλεξάνδρεια ήταν το κέντρο της επιστήμης γνώριζαν τον ατμό και τις πολλές εφαρμογές του. Ο περίφημος υπολογιστής – αστρολάβος των Αντκηθύρων μας αφήνει μόνο να υποψιαστούμε τι γνώριζαν οι Έλληνες.
Η βιομηχανική επανάσταση λοιπόν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί τότε. Επέλεξαν όμως να μην προχωρήσουν γιατί γνώριζαν τις ολέθριες συνέπειες της, αφού διαπνέοντο από την αρχή του μέτρου. Τελικά η βιομηχανική επανάσταση που έγινε δεν μας έκανε ούτε υγιέστερους, ούτε πιο ευτυχισμένους. Το αντίθετο μάλιστα, αποδεικνύοντας το ορθόν της Ελληνικής επιλογής.
Για τους Έλληνες το ωραίο και το ιερό δεν είναι για ξεκούραση. Είναι ουσιώδη για την βελτίωση του ανθρώπου, αφού ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του περιβάλλοντος του.
Η καταστροφή του περιβάλλοντος, η άναρχη δόμιση, η έλλειψη καλαισθησίας, η έλλειψη καθαριότητας αυξάνουν την επιθετικότητα και στερεύουν τον σεβασμό.
Άς πάψουμε να κοιτάμε την ασχήμια με αδιαφορία, να συνηθίζουμε στο απαράδεκτο. Άς κάνουμε ότι περνάει από το χέρι μας.
Μπορεί αυτό που κάνουμε να φαίνεται ασήμαντο, σημασία όμως έχει να το κάνουμε.

Η ΠΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΝΕΟΦΕΜΙΝΙΣΜΟΥ